De precieze ouderdom van het Dalemansbos kennen we niet, maar op de Ferrariskaarten  (1771 - 1775) is ter plaatse wel al een bos te zien, zij het niet zo groot als tegenwoordig.

De gronden in de omgeving zijn van een slechte kwaliteit, moerassig tot nat waar zich de oorsprong van de Molenbeek bevindt.

Door de landbouwcrisis in de 19e eeuw worden ook deze marginale gronden in gebruik genomen en daardoor wordt het oorspronkelijk bos tot de helft gereduceerd.

In het gebied is ook een pachthoeve aanwezig, ter hoogte van de huidige toegang aan de Singelweg. De hoeve draagt de naam ‘Hof ter Singelen’. Over de ouderdom van het Hof zijn geen gegevens terug te vinden.

De situatie wordt drastisch gewijzigd als Martial Deudon d'Heysbroeck uit Muizen het geheel koopt, inclusief het ‘Hof ter Singelen’, met de bedoeling er een jachtgebied van te maken. De bestaande hoeve werd verder verpacht, maar 500 m oostwaarts aan de Wormelaarstraat liet hij een villa bouwen, met enige overdrijving als ‘château’ aangeduid op de stafkaarten. Enkele jaren later volgde een klein koetshuis. Aan de ingangen van het domein verschenen sierlijke smeedijzeren hekken, sommige tussen bak- en zandstenen pijlers.

Aan de Singelstraat langs de zuidrand van het domein liet Deudon ter ere van Onze-Lieve-Vrouw een kleine, neogotische kapel bouwen.

Ook start de nieuwe eigenaar met een uitbreiding van het bestaande bos en de aanleg van een parkgebied ten zuiden van het bos.  Er komt een vijver door samenvoegen van de verschillende grachten, een dreef en exotische bomen. Dat Wormelaar vooral als jachtdomein werd gebruikt, blijkt ook uit de rustieke fazantenkooi in het bos ten noorden van de vijver, een met  lijsten van baksteen en knoestige stammen versierd gebouwtje dat vooraan open is. Parallel met de Singelweg loopt een 4 m brede holle weg  tussen 2 m hoge wallen, overschaduwd door taxussen. In 19de-eeuwse landschappelijke parken komen vaak kunstmatige holle wegen voor, soms als aanloop naar een boeiend vergezicht, element van afwisseling en contrast,  misschien ook als jachtstelling.

Bij de aanleg van het bos spelen bruine beuken, hangende zilverlinden, Amerikaanse eiken, witte paardenkastanjes en platanen  een belangrijke rol. In het deel ten noorden van de vijver komen  gemengde bestanden van zomereik, beuk en gewone es voor of homogene bestanden van canadapopulier, maar verder geen siersoorten.

De weilanden rond de hoeve worden beplant met hoogstam fruitbomen.  De boerderij krijgt stilaan het cachet van een ‘ferme ornée’!

Fruitbomen in Wormelaar

Boomgaarden rond een boerderij waren eind 19e eeuw niet uitzonderlijk Het was een bijkomende bron van inkomsten voor de boer. Ze werden een deel van het landschap, gaven mooie bloesems en droegen hun steentje bij aan de natuur. Boer, vogels en dieren profiteerden ervan!

Mechanisering, ruilverkaveling en gebrek aan mankracht zorgden ervoor dat de boomgaarden verdwenen. Gespecialiseerde bedrijven, denk maar aan Haspengouw, namen de teelt van fruit over.

Op luchtfoto’s van 1971 kunnen we zien dat er in de weiden rond het bos nog honderden fruitbomen stonden. Anno 2017 staan er nog enkele tientallen, vooral perelaars, de meeste van deze bomen zijn op sterven na dood!

Natuurpunt heeft beslist om de boomgaarden deels terug te herstellen. We gaan er zeker geen ‘honderden’ aanplanten maar we willen ze toch terug een plaats geven in het landschap. De eerste twintig (appel, peer en kers) zijn begin 2017 aangeplant.

Het fruit kan geplukt worden - waarom zouden de buren er niet van genieten - er kan een mobiele fruitpers langskomen, … Maar dat is dan wel voor de volgende generatie!

Niet alleen bomen …

Wie langs de hoofdingang aan de Singelweg het Dalemansbos binnengaat, ziet midden een enorme lindenopslag onmiddellijk resten van een vervallen gebouw. Wat nu nog overblijft is een kelderruimte en wat muren her en der van wat ooit een bloeiende hofstee was, het ‘Hof ter Singelen’.

Sommigen herinneren zich nog dat er tot enkele tientallen jaren geleden nog een min of meer intacte gelijkvloerse verdieping aanwezig was, die beetje bij beetje verviel en nu volledig verdwenen is.

Tijdens onze eerste publieke wandeling werden we verrast door een aanwezige dame, die geboren is in het ‘Hof ter Singelen’. Jeanine Cooreman groeide op in die boerderij, toen een gebouw met verdieping, dat gericht was naar de kastanjedreef. De familie bezat enkele koeien, maar vooral veel schapen. De dieren graasden in de weiden rondom het huis. De stallingen bevonden zich onder het woonhuis. De restanten van deze kelder zijn nu nog duidelijk te zien.

Een andere belangrijke bron van inkomsten was de opbrengst van de fruitbomen in de grote omgeving rondom. Vader Louis beheerde deze hoogstamboomgaarden samen met zijn broer en zus, die eveneens in de nabijheid woonden. Zij huurden alles tot in 1958 via rentmeester Peeters, die ook de verkoop aan Natuurpunt afgehandeld heeft.

Samen oogstte de familie het fruit, dikwijls met hulp van dorpsbewoners, om het dan verder te verkopen. Het ging om appelen en peren, maar krieken en pruimen waren eveneens aanwezig. De steden Mechelen en Brussel waren belangrijke afzetmarkten.

Wat nu nog overblijft zou maar 5% van het oorspronkelijk aantal bomen zijn. Natuurpunt wil deze boomgaarden over een langere termijn terug aanplanten, maar met behoud van voldoende ‘open graslanden’, zodat het vroegere uitzicht zoveel mogelijk hersteld wordt.

De kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Smarten

De kapel werd gebouwd in opdracht van de familie Deudon, aan de rand van het Daelemansbos langsheen de Singelweg. Zij werd vermoedelijk gebouwd in het laatste kwart van de 19de eeuw voor een genezing. Het is niet duidelijk of het ging om een vraag voor een genezing of als dank, al is dit laatste wel meest waarschijnlijk.

In de muren van de kapel staan zeven medaillons waarin de zeven smarten van Maria staan afgebeeld.

Deze zeven smarten verwijzen naar verschillende moeilijke momenten in het leven van Maria:

1. De profetie van Simeon in de Tempel bij het opdragen van Jezus (Simeon herkent in het Kind de Verlosser en daardoor beseft Maria dat haar veel leed te wachten staat)

2. De vlucht naar Egypte

3. Het zoekraken van Jezus in de Tempel

4. Ontmoeting van Maria met Jezus op weg naar de Calvarieberg

5. Maria staat onder Jezus' kruis (Stabat Mater)

6. Maria omhelst Jezus' dode lichaam na de kruisafneming (Piëta)

7. Jezus wordt begraven

De kapel was vroeger omringd door drie lindebomen. Bomen waren voor onze voorouders belangrijke symbolen en kregen daarom ook bijzondere plaatsen en betekenissen toegewezen.

Bij de Kelten was de linde de boom van Freya, de godin van de vruchtbaarheid. Bij de kerstening werd Freya vervangen door Onze-Lieve-Vrouw en zo ontstonden de talrijke Mariakapelletjes, omringd door (drie) linden, in Vlaanderen.

Van de drie oorspronkelijke linden blijft maar één over, maar anderzijds werd er een tamme kastanje bij geplant. Dit laatste tot grote vreugde van de talrijke wandelaars, die zich in het seizoen de kastanjes best laten smaken.